TAFUTA
Mahali Salama pa Kuchunguza Maswali
jinsi unavyoweza kumjua Mungu
jinsi unavyoweza kumjua Mungu
TAFUTA
Sikiliza makala hii:
Biblia iliandikwa kwa muda wa miaka 1500 na waandishi 40. Tofauti na maandishi mengine ya kidini, Biblia husomwa kama masimulizi ya habari ya kweli kuhusu matukio halisi, mahali, watu, na mazungumzo. Wanahistoria na wanaakiolojia wamethibitisha mara kwa mara ukweli wake.
Kwa kutumia mitindo ya waandishi wenyewe na haiba, Mungu anatuonyesha yeye ni nani na jinsi unavyoweza kumjua.
Kuna ujumbe mmoja mkuu unaobebwa kila mara na waandikaji wote 40 wa Biblia: Mungu, aliyetuumba sisi sote, anatamani kuwa na uhusiano nasisi. Anatuita tumjue na kumwamini.
Biblia haitutii moyo tu, inatueleza maisha na Mungu kwetu. Haijibu maswali yote ambayo tunaweza kuwa nayo, lakini inatutosha kabisa. Inatuonyesha jinsi ya kuishi kwa kusudi na kwa wema. Jinsi ya kujihusisha na wengine. Inatutia moyo tumtegemee Mungu ili kupata nguvu, mwongozo, na kufurahia upendo wake kwetu. Biblia pia inatuambia jinsi tunavyoweza kupata uzima wa milele.
Vitengo vingi vya uthibitisho vinaunga mkono usahihi wa kihistoria wa Biblia na vilevile madai yake ya uandishi wa kimungu. Hapa kuna sababu chache ambazo unaweza kuiamini Biblia.
Wanaakiolojia wamegundua mara kwa mara majina ya maofisa wa serikali, wafalme, majiji, na sherehe zinazotajwa katika Biblia -- nyakati fulani wakati wanahistoria hawakufikiri kuwa watu kama hao au maeneo kama hayo yalikuwepo. Kwa mfano, Injili ya Yohana inaeleza juu ya Yesu kuponya kiwete karibu na Bwawa la Bethzatha. Maandishi yanaelezea hata milango mitano (njia za miguu) zinazoelekea kwenye bwawa. Wasomi hawakufikiri kwamba bwawa hilo lilikuwepo, hadi wanaakiolojia walipolikuta likiwa na futi arobaini chini ya ardhi, likiwa limekamilika na milango mitano.1
Biblia ina maelezo mengi sana ya kihistoria, kwa hiyo si kila kitu kilichotajwa ndani yake bado kimepatikana kupitia akiolojia. Hata hivyo, hakuna ugunduzi wowote wa kiakiolojia ambao umepingana na yale ambayo Biblia imeyaifadhi.2
Tofauti na hilo, mwandishi wa habari, Lee Strobel alisema hivi kuhusu Kitabu cha Mormon: “Akiolojia imeshindwa mara kwa mara kuthibitisha madai hayo kuhusu matukio ambayo yanadaiwa yalitokea zamani sana katika Amerika. Ninakumbuka andiko nililoandika kwenda kwa taasisi ya Smithsonian kuuliza kwamba kama wameweza kupata udhibitisho wa madai ya Umomoni, ili tu kudhibitishiwa kwamba waakiolojia waliona nini katika habari za umomoni ‘hakuna uhusiano wa moja kwa moja kati ya akiolojia ya Ulimwengu Mpya na mada inayozungumziwa katika kitabu hicho.’” Waakiolojia hawajapata kamwe kupata majiji, watu, majina, au mahali palipotajwa. Katika Kitabu cha Mormoni.3
Maeneo mengi ya kale yaliyotajwa na Luka, katika Kitabu cha Matendo ya Mitume katika Agano Jipya, yametambuliwa kupitia akiologia. “Kwa ujumla, Luka anazitaja nchi thelathini na mbili, miji hamsini na minne na visiwa tisa bila kosa.”4
Akiolojia pia imekanusha nadharia nyingi zisizo na msingi kuhusu Biblia. Kwa mfano, nadharia ambayo bado inafundishwa katika vyuo fulani leo inadai kwamba Musa hangeweza kuandika Pentateuki (yaani vitabu vitano vya kwanza vya Biblia), kwa sababu uandishi haukuwa umebuniwa katika siku zake. Kisha wanaakiolojia waligundua Black Stele. “Ilikuwa na herufi zenye umbo la kabari juu yake na ilikuwa na sheria za kina za Hammurabi. Je, ilikuwa baada ya Musa? Hapana! Ilikuwa kabla ya Musa; si hivyo tu, bali ilikuwa kabla ya Ibrahimu (2,000 K.K). Ilitangulia maandishi Musa kwa karne tatu hivi.”5
Akiolojia inadhibitisha kwa uhakika historia ya usahihi wa Biblia.
Bonyeza hapa kuona chati yenye orodha ya baadhi vitu vikuu vya kiakiolojia vilivyogunduliwa
Chati yenye orodha ya baadhi ya uvumbuzi mkuu wa kiakiolojia…
| Ugunduzi wa Kiakiolojia | Umuhimu |
| Vibao (mabamba) vya Mari | Zaidi ya vibao 20,000 vya cuneiform, ambayo ni ya wakati wa Abrahamu, vinafafanua mila za mfumo dume wa hapo Mwanzo. |
| Vibao (mabamba) vya Ebla | Zaidi ya vibao 20,000, vingi vina sheria inayofanana na sheria ya Kumbukumbu la Torati. Miji mitano ya uwanda iliyofikiriwa hapo awali katika Mwanzo 14 (Sodoma, Gomora, Adma, Seboimu, na Soari) imetambuliwa. |
| Vibao (mabamba) vya Nuzi | Vinaeleza kwa undani desturi za karne ya 14 na 15 sambamba na utawala wa mfumo dume kama vile wajakazi kuzalia watoto wamama walio tasa. |
| Black Stele | Ilithibitisha kwamba sheria za uandishi na maandishi zilikuwepo karne tatu kabla ya sheria za Musa. |
| Kuta za Hekalu za Karnak, Misri | Inaashiria kumbukumbu ya karne ya 10 K.K kwa Ibrahimu. |
| Sheria za Eshnunna (ca. 1950 K.K) Kanuni za Lipit-Ishtar (ca. 1860 K.K) Sheria za Hammurabi (ca. 1700 K.K) |
Zinaonyesha kwamba kanuni za sheria za Pentateuch hazikuwa za kisasa sana kwa kipindi hicho. |
| Vibao (mabamba) vya Ras Shamra | Vinatoa habari kuhusu ushairi wa Kiebrania. |
| Barua za nchi ya Lakishi | Zinaelezea uvamizi wa Nebukadreza juu ya Yuda na zinatoa ufahamu kuhusu wakati wa Yeremia. |
| Muhuri wa Gedalia | Marejeo ya Gedalia anazungumziwa katika 2 Wafalme 25:22. |
| Silinda ya Cyrus | Inathibitisha maelezo ya Biblia ya amri ya Koreshi ya kuruhusu Wayahudi kujenga upya hekalu la Yerusalemu (ona 2 Mambo ya Nyakati 36:23; Ezra 1:2-4). |
| Jiwe la Moabu | Linatoa habari kuhusu Omri, mfalme wa sita wa Israeli. |
| Obelisk Nyeusi ya Shalmaneser III | Huonyesha jinsi Yehu, mfalme wa Israeli, alivyopaswa kujitiisha kwa mfalme wa Ashuru. |
| Taylor Prism | Ina maandishi ya Kiashuru yanayoeleza kwa undani shambulio la Senakeribu juu ya Yerusalemu wakati wa Hezekia, mfalme wa Israeli. |
| MASHITAKA YA ZAMANI NA WAKOSOAJI | MAJIBU YA KIAKIOLOJIA |
| Musa hangeweza kuandika vitabu vitano (Mwanzo, Kutoka, Walawi, Heabu na Kumbukumbu la torati) kwa sababu aliishi kabla ya uvumbuzi wa uandishi. | Uandishi ulikuwepo karne nyingi kabla ya Musa. |
| Jiji la nyumbani kwa Abrahamu la Uru halipo. | Uru iligunduliwa. Moja ya nguzo ilikuwa na maandishi "Abramu." |
| Mji uliojengwa kwa mwamba imara unaoitwa "Petra" haupo. | Petra iligunduliwa. |
| Hadithi ya kuanguka kwa Yeriko ni hadithi tu. Mji haukuwahi kuwepo. | Jiji lilipatikana na kuchimbwa. Ilibainika kuwa kuta zilianguka kwa njia kamili iliyoelezewa na simulizi la kibiblia. |
| “Wahiti” hawakuwepo. | Mamia ya marejeleo ya ustaarabu wa ajabu wa Wahiti yamepatikana. Mtu anaweza hata kupata udaktari katika masomo ya Wahiti katika Chuo Kikuu cha Chicago. |
| Belshaza hakuwa mfalme halisi wa Babeli; hapatikani kwenye kumbukumbu. | Mabamba ya Babeli yaeleza enzi ya mtawala huyu na mwana wa Nabonido. |
Baadhi ya watu wana wazo kwamba Biblia imetafsiriwa “mara nyingi sana” hivi kwamba imepotoshwa kupitia hatua za kutafsiri. Labda hiyo ingekuwa kweli ikiwa tafsiri hizo zingefanywa kutoka kwa tafsiri zingine. Lakini tafsiri zinafanywa moja kwa moja kutoka kwa maandishi asilia ya Kigiriki, Kiebrania na Kiaramu kulingana na maelfu ya maandishi ya kale.
Usahihi wa Agano la Kale la leo ulithibitishwa mwaka wa 1947 wakati wataalamu wa vitu vya kale walipopata “Magongo ya Bahari ya Chumvi” kando ya Ukingo wa Magharibi wa Israeli leo. “Gombo la Bahari ya Chumvi” lilikuwa na maandiko ya Agano la Kale yenye umri wa miaka 1,000 kuliko maandishi yoyote tuliyokuwa nayo. Tunapolinganisha maandishi yaliyopo na haya, kutoka miaka 1,000 mapema, tunapata makubaliano 99.5% ya wakati huo. Na tofauti za .5% ni tofauti ndogo za tahajia na muundo wa sentensi ambao haubadilishi maana ya sentensi.
Kuhusu Agano Jipya, ni hati ya kale inayotegemewa zaidi na wanadamu.
Maandishi yote ya kale yaliandikwa kwenye mafunjo au magamba ya miti au karatasi nene, ambayo haikuwa na maisha mengi ya rafu. Kwa hivyo watu walinakili maandishi asili kwa mkono, ili kudumisha ujumbe na kuusambaza kwa wengine.
Watu wachache wanatilia shaka uandishi wa Plato wa “Jamhuri”. Ni wa zamani sana, maana uliyoandikwa na Plato karibu mwaka wa 380 K.K. Nakala za mwanzo kabisa tulizo nazo ni za mwaka wa 900 K.K., ni sawa na kipindi cha miaka 1,300 tangu alipoiandika. Na mpaka sasa tuna nakala saba tu zilizopo.
“Vita vya Gallic” vya Kaisari viliandikwa karibu miaka ya 100 - 44 K.K. Nakala tulizo nazo leo ni za miaka 1,000 baada ya kuziandika. Kati ya hizo tuna nakala kumi.
Linapokuja suala la Agano Jipya, lililoandikwa kati ya 50 -100 B.K, kuna zaidi ya nakala 5,000. Zote ziko ndani ya miaka 50-225 ya uandishi wao wa asili. Zaidi ya hayo, ilipokuja suala la maandiko, waandishi (watawa) walikuwa waangalifu sana katika kunakili na zilizoandikwa kwa mkono asilia. Waliangalia na kukagua tena kazi yao, ili kuhakikisha inalingana kabisa. Yale ambayo waandishi wa Agano Jipya waliandika awali yamehifadhiwa vizuri zaidi kuliko hati nyingine yoyote ya kale. Tunaweza kuwa na hakika zaidi ya kile tunachosoma kuhusu maisha na maneno ya Yesu, kuliko tunavyo hakika na maandishi ya Kaisari, Plato, Artistotle na Homer.
Kwa ulinganisho wa Agano Jipya na maandishi mengine ya kale, bonyeza hapa.
Ulinganisho wa Agano Jipya na maandishi mengine ya kale…
Hivi ndivyo Agano Jipya linavyolinganishwa na maandishi mengine ya kale*:
| Muandishi | Kitabu | Tarehe kilipoandikwa |
Nakala ya kwanza kabisa |
Muda uliokaliwa |
# ya Nakala |
| Homer | Shairi linaloitwa iliadi |
800 K.K. | c. 400 K.K. | c. Miaka 400 | 643 |
| Herodotus | Historia | 480-425 K.K. | c. 900 | c. Miaka 1,350. | 8 |
| Thucydides | Historia | 460-400 K.K. | c. 900 | c. Miaka 1,300. | 8 |
| Pilato | 400 K.K. | c. 900 | c. Miaka 1,300. | 7 | |
| Demosthenes | 300 K.K. | c. 1100 | c. Miaka 1,400. | 200 | |
| Caesar | Vita vya Gallic |
100-44 K.K. | c. 900 | c. Miaka 1,000. | 10 |
| Tacitus | Machapisho | B.K. 100 | c. 1100 | c. Miaka 1,000. | 20 |
| Pliny Secundus |
Historia ya Asili |
B.K. 61-113 | c. 850 | c. Miaka 750. | 7 |
| Agano Jipya | B.K. 50-100 | c. B.K. 114 (Sehemu za Biblia) c. B.K. 200 (Vitabu) c. A.K. 325 (Lilimalizika A.J.)) |
c. Miaka+50. c. Miaka100. c. Miaka225. |
5366 | |
*On kitabu cha: McDowell, Josh. The New Evidence that Demands a Verdict (Thomas Nelson Publishers, 1999), p. 55.
Waandishi wanne wa Agano Jipya kila mmoja aliandika wasifu wake juu ya maisha ya Yesu. Hizi zinaitwa injili nne, vitabu vinne vya kwanza vya Agano Jipya. Wanahistoria wanapojaribu kubainisha ikiwa wasifu ni wa kutegemewa, wanauliza, “Ni vyanzo vipi vingine vinavyoripoti maelezo sawa kuhusu mtu huyu?”
Hivi ndivyo hii inavyofanya kazi. Fikiria unakusanya wasifu wa Rais John F. Kennedy. Unakuta wasifu mwingi ukielezea familia yake, urais wake, lengo lake la kumweka mtu mwezini, na jinsi alivyoshughulikia Mgogoro wa Kombora la Cuba. Kuhusu Yesu, je, tunaweza kupata vitabu vingi vya wasifu vinavyoripoti mambo sawa kuhusu maisha yake? Ndiyo. Hapa kuna mifano ya ukweli kuhusu Yesu, na ambapo unaweza kupata ukweli huo ukiripotiwa katika kila moja ya wasifu wao.
| Mathayo | Marko | Luka | Yohana | |
| Yesu alizaliwa na bikira | 1:18-25 | - | 1:27, 34 | - |
| Yesu alizaliwa mjini Bethlehemu | 2:1 | - | 2:4 | - |
| Yesu aliishi Nazareti | 2:23 | 1:9, 24 | 2:51, 4:16 | 1:45, 46 |
| Yesu alibatizwa na Yohana mbatizaji | 3:1-15 | 1:4-9 | 3:1-22 | - |
| Yesu alifanya miujiza mingi ya uponyaji | 4:24, etc. | 1:34, etc. | 4:40, etc. | 9:7 |
| Yesu alitembea juu ya maji | 14:25 | 6:48 | - | 6:19 |
| Yesu aliwalisha watu 5000 kwa mikate mitano na samaki wawili. |
14:7 | 6:38 | 9:13 | 6:9 |
| Yesu alifundisha watu wa kawaida | 5:1 | 4:25, 7:28 | 9:11 | 18:20 |
| Yesu alitumia muda kukaa na watu waliotengwa na jamii | 9:10, 21:31 | 2:15, 16 | 5:29, 7:29 | 8:3 |
| Yesu alibishana na viongozi wa dini | 15:7 | 7:6 | 12:56 | 8:1-58 |
| Viongozi wa dini walipanga njama ya kumuua | 12:14 | 3:6 | 19:47 | 11:45-57 |
| Walimkabidhi Yesu kwa Warumi | 27:1, 2 | 15:1 | 23:1 | 18:28 |
| Yesu alipigwa mijeledi | 27:26 | 15:15 | - | 19:1 |
| Yesu alisulubishwa | 27:26-50 | 15:22-37 | 23:33-46 | 19:16-30 |
| Yesu alizikwa kaburini | 27:57-61 | 15:43-47 | 23:50-55 | 19:38-42 |
| Yesu alifufuka kutoka katika wafu na akawatokea wafuasi wake |
28:1-20 | 16:1-20 | 24:1-53 | 20:1-31 |
Wasifu wa injili mbili ziliandikwa na mitume Mathayo na Yohana, wanaume hawa waliomjua Yesu kibinafsi na walisafiri pamoja naye kwa zaidi ya miaka mitatu. Vitabu vingine viwili viliandikwa na Marko na Luka, washiriki wa karibu wa mitume. Waandishi hawa walikuwa na ufikiaji wa moja kwa moja wa ukweli ambao walikuwa wakiutunza. Wakati wa kuandikwa kwao, bado kulikuwa na watu waliokuwa hai waliokuwa wamemsikia Yesu akisema, walimwona akiponya watu na kufanya miujiza.
Kwa hiyo kanisa la kwanza lilikubali Injili nne kwa urahisi kwa sababu walikubaliana na yale ambayo tayari yalikuwa maarifa ya kawaida kuhusu maisha ya Yesu.
Kila injili ya Mathayo, Marko, Luka na Yohana, inasomwa kama ripoti za habari, hesabu ya kweli ya matukio ya siku, kila moja kutoka kwa mtazamo wake. Maelezo ni ya kipekee kwa kila mwandishi, lakini ukweli unapatana.
Kwa mfano unaotoka kwenye mojawapo ya Injili, bonyeza hapa.
Baadhi ya kile kinachoonyeshwa katika mojawapo ya Injili…
Injili zinawasilishwa kama jambo la ukweli, “hivi ndivyo ilivyokuwa.” Hata ripoti za Yesu kufanya miujiza zimeandikwa bila hisia au fumbo. Mfano ni maandiko ya Luka, sura ya 8, ambapo Yesu anamfufua msichana mdogo. Angalia maelezo na uwazi katika ripoti yake:
Kisha mtu mmoja jina lake Yairo, mkuu wa sinagogi, akaja, akaanguka miguuni pa Yesu, akimsihi aende nyumbani kwake, kwa maana binti yake wa pekee, msichana wa miaka kumi na wawili, alikuwa mahututi.
Yesu alipokuwa njiani, umati ulikuwa ukimsonga. Na palikuwa na mwanamke aliyekuwa na ugonjwa wa kutokwa na damu kwa muda wa miaka kumi na miwili, lakini hakuna mtu aliyeweza kumponya.
Alikuja nyuma yake, akagusa upindo wa vazi lake, na mara damu yake ikakoma.
"Ni nani aliyenigusa?" Yesu aliuliza. Wote walipokana, Petro akasema, “Bwana, umati wa watu unakusonga na kusogea.” Lakini Yesu akasema, “Kuna mtu aliyenigusa; najua ya kuwa nguvu zimenitoka.”
Ndipo yule mwanamke alipoona kwamba hawezi kujificha, akaja akitetemeka, akaanguka miguuni pake. Mbele ya watu wote, alieleza kwa nini alimgusa na jinsi alivyoponywa mara moja. Kisha akamwambia, “Binti, imani yako imekuponya. Nenda kwa amani.”
Yesu alipokuwa bado anazungumza, mtu fulani alikuja kutoka nyumbani kwa Yairo, mkuu wa sinagogi. “Binti yako amekufa,” alisema. “Usimsumbue mwalimu tena.” Yesu aliposikia hayo, akamwambia Yairo, “Usiogope, amini tu, naye atapona.”
Alipofika nyumbani kwa Yairo, hakumruhusu mtu yeyote kuingia pamoja naye isipokuwa Petro, Yohana na Yakobo, na baba na mama wa mtoto. Wakati huo huo, watu wote walikuwa wakiomboleza kwa ajili yake. “Acheni kuomboleza,” Yesu alisema. “Hajafa bali amelala.” Wakamcheka, wakijua ya kuwa amekufa.
Lakini akamshika mkono na kusema, “Mtoto wangu, amka!” Roho yake ikarudi, na mara akasimama. Kisha Yesu akawaambia wampe chakula. Wazazi wake walishangaa, lakini akawaamuru wasimwambie mtu yeyote yaliyotokea.
Kama masimulizi mengine ya Yesu kuwaponya watu, jambo hili lina ukweli fulani. Ikiwa ni hadithi, kuna sehemu zake ambazo zingeandikwa tofauti. Kwa mfano, katika utunzi wa kubuni hakungekuwa na mafafanuzi na kitu kingine kinachotokea. Kama ingekuwa hadithi za uwongo, watu walio na maombolezo hawangecheka kauli ya Yesu; kukasirika labda, kuumizwa nayo, lakini sio kucheka. Na katika kuandika hekaya, je, Yesu angeamuru wazazi wanyamaze kuhusu uponyaji huo? Ungetarajia uponyaji ufanye jambo kuu. Lakini maisha halisi sio laini kila wakati. Kuna kukatizwa. Watu hujibu kwa njia isiyo ya kawaida. Na Yesu alikuwa na sababu zake mwenyewe za kutotaka wazazi kutangaza haya.
Jaribio bora zaidi la uhalisi wa Injili ni kujisomea mwenyewe. Je, inasomeka kama ripoti ya matukio halisi, au kama hadithi za kubuni? Ikiwa ni kweli, basi Mungu amejidhihirisha kwetu. Yesu alikuja, akaishi, akafundisha, aliongoza, na kuleta uhai kwa mamilioni wanaosoma neno lake leo. Kile ambacho Yesu alisema katika injili, wengi wamegundua kuwa niukweli wa kuaminika: “…mimi nalikuja ili wawe na uzima, kisha wawe nao tele. (Yohana 10:10)
Katika miaka ya karibuni baada ya kifo na ufufuo wa Yesu hapakuwa na haja ya wazi ya kuandika wasifu kuhusu Yesu. Wale walioishi katika eneo la Yerusalemu walikuwa mashahidi wa Yesu na walijua vyema huduma yake.6
Hata hivyo, habari za Yesu zilipoenea nje ya Yerusalemu, na mashahidi waliojionea hawakupatikana tena kwa urahisi, kulikuwa na uhitaji wa masimulizi yaliyoandikwa ili kuwaelimisha wengine kuhusu maisha na huduma ya Yesu.
Ikiwa ungependa kujua zaidi kuhusu Yesu, makala hii itakupa muhtasari mzuri wa maisha yake: Kwa nini Yesu ni Mungu.
Kanisa la kwanza lilikubali vitabu vya Agano Jipya mara tu vilipoandikwa. Tayari imetajwa kwamba waandishi walikuwa marafiki wa Yesu au wafuasi wake wa karibu, wanaume ambao Yesu alikuwa amewakabidhi uongozi wa kanisa la kwanza. Waandikaji wa Injili Mathayo na Yohana walikuwa baadhi ya wafuasi wa karibu zaidi wa Yesu. Marko na Luka walikuwa ni wafuasi wa karibu na mitume, walikuwa na uwezo wa kupata masimuzi maisha ya Yesu kupitia kwa mitume.
Waandishi wengine wa Agano Jipya waliokuwa na uwezo kumfikia Yesu ni Yakobo na Yuda walikuwa ndugu wa kambo wa Yesu ambao mwanzoni hawakumwamini. Na Petro alikuwa mmoja wa wale mitume 12. Na kwa upande wa Paulo alianza akiwa mpinzani mkali wa Ukristo na mshiriki wa jamii inayoongoza ya kidini, lakini akawa mfuasi mwenye bidii wa Yesu, akiwa na hakika kwamba Yesu alifufuka kutoka kwa wafu.
Ripoti katika vitabu vya Agano Jipya zilifuatana na kile ambacho maelfu ya watu walikuwa wamejionea wenyewe. Vitabu vingine vilipoandikwa mamia ya miaka ya baadaye, haikuwa vigumu kwa kanisa kuviona kuwa vya kughushi. Kwa mfano, Injili ya Yuda iliandikwa na madhehebu ya Kinostiki, karibu 130 - 170 W.K., muda mrefu baada ya kifo cha Yuda. Injili ya Tomaso, iliyoandikwa karibu 140 A.D., ni mfano mwingine wa maandishi ghushi yenye jina la mitume kimakosa. Injili hizi na nyinginezo za Kinostiki zilipingana na mafundisho yanayojulikana ya Yesu na Agano la Kale, na mara nyingi zilikuwa na makosa mengi ya kihistoria na kijiografia.7
Mnamo 367 B.K., Athanasius aliorodhesha rasmi vitabu 27 vya Agano Jipya (orodha ile ile tuliyo nayo leo). Muda mfupi baadaye, Jerome na Augustine walisambaza orodha hiyohiyo. Orodha hizi, hata hivyo, hazikuwa za lazima kwa Wakristo walio wengi. Kwa kiasi kikubwa kanisa zima lilikuwa limetambua na kutumia orodha hiyo ya vitabu tangu karne ya kwanza baada ya Kristo.
Kadiri kanisa lilivyokua zaidi ya nchi zinazozungumza Kigiriki na kuhitaji kutafsiri Maandiko, na madhehebu yaliyogawanyika yalipoendelea kutokeza na vitabu vyao vitakatifu vilivyoshindana, ikawa muhimu zaidi kuwa na orodha mahususi.
Sio tu kwamba tuna nakala zilizohifadhiwa vizuri za maandishi ya asili, pia tuna ushuhuda kutoka kwa wanahistoria wa Kiyahudi na Kirumi.
Injili zinaripoti kwamba Yesu wa Nazareti alifanya miujiza mingi, aliuawa na Warumi, na kufufuka kutoka kwa wafu. Wanahistoria wengi wa kale wanaunga mkono ujumbe wa Biblia kuhusu maisha ya Yesu na wafuasi wake:
Cornelius Tacitus (mwaka 55-120 BK), mwanahistoria wa Roma karne ya kwanza, anachukuliwa kuwa mmoja wa wanahistoria sahihi zaidi wa ulimwengu wa kale.8 Walioitwa Wakristo ... [Kristo], ambaye jina lilitokana naye, alikabiliwa na adhabu kali sana wakati wa utawala wa Tiberio mikononi mwa mmoja wa watawala wetu, Pontio Pilato.…”9
Flavius Josephus, mwanahistoria Myahudi (A.D. 38 - 100), aliandika kuhusu Yesu katika kitabu chake cha Jewish Antiquities. Kutoka kwa Josephus, “tunajifunza kwamba Yesu alikuwa mtu mwenye busara ambaye alifanya mambo ya kushangaza, alifundisha wengi, alishinda wafuasi waliotoka kwa Wayahudi na Wagiriki, aliaminika kuwa Masihi, alishtakiwa na viongozi wa Kiyahudi, alihukumiwa kusulubiwa na Pilato na alihesabiwa kuwa amefufuliwa.”10
Suetonius, Pliny Mdogo, na Thallus pia waliandika kuhusu ibada ya Kikristo na mateso ambayo yanapatana na masimulizi ya Agano Jipya.
Hata sheria na tamaduni za Kiyahudi zilizokusanywa na kuandikwa (Talmud), kwa hakika hazina upendeleo wa kumwelekea Yesu, zinakubaliana kuhusu matukio makuu ya maisha yake. Kutoka kwa kwahizo sheria na tamaduni za kiyaudi zilizoandikwa, “tunajifunza kwamba Yesu alitungwa mimba nje ya ndoa, akakusanya wanafunzi, akatoa madai ya kufuru juu yake mwenyewe, na kufanya miujiza, lakini miujiza hii inahusishwa na uchawi na si kwa Mungu.”11
Hii ni habari ya kushangaza tukizingatia kwamba wanahistoria wengi wa kale walikazia fikira viongozi wa kisiasa na kijeshi, si waalimu wasiojulikana kutoka mikoa ya mbali ya Milki ya Roma. Hata hivyo wanahistoria wa kale (Wayahudi, Wayunani na Warumi) wanathibitisha matukio makubwa ambayo yanawasilishwa katika Agano Jipya, ingawa hawakuwa waamini wenyewe.
Ndiyo. Ili imani iwe ya thamani yoyote, ni lazima itegemee mambo ya hakika, juu ya ukweli. Hii ndio sababu. Ikiwa unasafiri kwa ndege kwenda London, labda ungekuwa na imani kwamba ndege hiyo ina nguvu na inategemeka kiufundi, rubani amepata mafunzo, na hakuna magaidi ndani yake. Imani yako, hata hivyo, sio inayokupeleka London. Imani yako ni muhimu kwa kuwa ilikupata kwenye ndege. Lakini kinachokupeleka London ni uzima wa ndege, uwezo wa rubani, n.k. Unaweza kutegemea uzoefu wako mzuri wa safari za ndege zilizopita. Lakini uzoefu wako mzuri haungetosha kupata ndege hiyo ya London. Kinacho jalisha na cha muhimu ni lengo la imani yako – iwe ya kuaminika?
Je, Agano Jipya ni uwasilishaji sahihi na unaoamiwa wa Yesu? Ndiyo. Tunaweza kuliamini Agano Jipya kwa sababu kuna uungwaji mkono mkubwa sana wa kweli kwa hilo Agano Jipya. Makala hii iligusia mambo yafuatayo: wanahistoria wanakubaliana, waakiolojia nao wanakubaliana, wasifu wa Injili nne unapatana, uhifadhi wa nakala za hati ni wa ajabu, kuna usahihi wa hali ya juu katika tafsiri. Yote haya yanatoa msingi thabiti wa kuamini kwamba kile tunachosoma leo ndicho ambacho waandishi wa awali waliandika na uzoefu katika maisha halisi, katika maeneo halisi.
Yohana, mmoja wa waandishi anahitimisha vizuri, “Basi Yesu alifanya ishara nyingine nyingi mbele ya wanafunzi wake, zisizoandikwa katika kitabu hiki; lakini hizi zimeandikwa ili mpate kuamini ya kwamba Yesu ndiye Kristo Mwana wa Mungu, na kwa kuamini muwe na uzima kwa jina lake.”12
| ► | Jinsi ya kuanza uhusiano na Mungu |
| ► | Nina swali… |
Maelezo ya Chini: (1) Strobel, Lee. Kesi ya Kristo (Zondervan Publishing House, 1998), uk.132. (2) Mwanaakiolojia mashuhuri wa Kiyahudi, Nelson Glueck, aliandika: “Inaweza kusemwa waziwazi kwamba hakuna uvumbuzi wa kiakiolojia ambao umewahi kupinga marejeo ya Biblia.” Nelson Glueck, Mito katika Jangwa: Historia ya Negev. Jewish Publication Society of America, Philadelphia, 1969, P. 176. (3) Strobel, p. 143-144. (4) Geisler, Norman L. Baker Encyclopedia of Christian Apologetics (Grand Rapids: Baker, 1998). (5) McDowell, Josh. Ushahidi Unaodai Hukumu (1972), uk. 19. (6) Ona Matendo 2:22, 3:13, 4:13, 5:30, 5:42, 6:14, n.k. (7) Bruce, F.F. The Books and the Parchments: How We Got Our English Bible (Fleming H. Revell Co., 1950), p. 113. (8) McDowell, Josh. Ushahidi Mpya Unaodai Hukumu (Thomas Nelson Publishers, 1999), p. 55. (9) Tacitus, A. 15.44. (10) Wilkins, Michael J. & Moreland, J.P. Jesus Under Fire (Zondervan Publishing House, 1995), p. 40. (11) Ibid. (12) Yohana 20:30, 31
